Jitz han i scho es Zytli nümme a sprachleche Detail umegnörgelet, drum wett i das im geng no junge Jahr sofort wider mal mache!
Es isch no gar nid so lang här, da isch me under d Duschi, het e Fähri gno oder isch e Müli ga aaluege. Das isch verby. Irgendeinisch het das nämlech en anderi Wände gno: Me chouft jitz Unmänge vo Beere, secklet Runde, schwümmt Länge, fahrt e Rampe uuf, het Byge vo Papier deheim, tschalpet ufene Schärbe, treit e Chette um e Hals – und verratet eso ds Bärndütsch uf verschidene Äbene u a allne Egge und Ände.
A dene Byschpil (won i alli scho ghört u drufabe geng grad brav notiert ha) gseht me, dass die ursprünglechi „i“-Ändig vor allem bi Wörter gfährdet isch, wo uf Hochdütsch fasch glych töne, dert aber äbe am Schluss e „e“ hei. We me das wyterdänkt, chöme wahrschynlech kuurligi Kreatione uf is zue: Vilecht geit me de mal i d Chuche a d Werme, schnydt mit der Schäre u schmiert sech Salbe i ds Gsicht. Chürzlech het mer ämel scho öpper „e Gruess der bessere Häufte“ mitggä. I finde dä Usdruck ja o mit „Helfti“ zimlech blöd, aber mit dere sprachleche Steigerig wird er no so richtig sagehaft tumm.
Substantivierige, wo ja hüüfig uf „-i“ gmacht wärde (Schminki, Schwemmi, Wöschhänki, Toufi, Gfrüüri, Aalegi, …), sy zwar tendenziell o am usstärbe, wärde aber wenigschtens nid nach em hochdütsche Vorbild mit dere „-e“-Ändig verunstaltet. Süsch hätt me ja grad wider ds Verb, wo me eigentlech het wölle substantiviere.
Luschtigerwys han i o ds Gägeteil vo dere Entwicklig scho ghört, nämlech dass öpper es ursprünglech dütsches Wort, wo ne „e“ am Schluss het, mit emene „i“ probiert yzbärnere. So chöme de Sache use wi e „Affäri“ oder e „Ehi“, wo eim aber – trotz der guet gmeinte Absicht – allerhöchschtens halb glücklech mache.
Der vernachlässiget „i“ schlat aber ou no amene andere Ort zrügg und hänkt sech dert als Versterchig grad no e „n“ hindedra! Wo früecher e Lehrere, Velofahrere oder e Läsere isch gsy, git’s hütt praktisch nume no e Lehrerin, Velofahrerin oder e Läserin. Das „in-le“ vo grammatikalisch männleche Persone hei teil Lüt vom gendermässig korrekte Hochdütsch här scho därewäg verinnerlecht, dass si sogar ir Mundart Konstruktione mache wi „Si isch myni Coacherin“ oder (das isch vonere Moderatorin, wo Bärndütsch redt, ire Quiz-Sändig am Schwyzer Fernseh würklech so gseit worde!) „Da bisch du ja Fachfröjin“.
Natürlech bruucht’s ou uf Bärndütsch mängisch d Ändig „-in“, i erschter Linie dert, wo’s süsch ds glyche Wort guub wi bim Plural vo der männleche Form. So chöi z Italie zwar Italiänere läbe, ds Finnland sy’s hingäge Finninne – süsch chönnt me e „Finne“ ja gar nid vo de Finne unterscheide. O we me e Bundesrätin mit der „-e“-Ändig würd pluralisiere, miech me sech nid grad bsunders beliebt. Guet gfallt mer hingäge, dass d Rektorin vo myre Schuel grosse Wärt druf leit, si sygi e „Rektere“.
Zum Schluss chunt wider einisch my änglisch Fründ, wo am Bärndütsch lehre isch, z Wort; i ha scho mal von ihm bbrichtet. Dä het mi vor emene Zytli gfragt: „Gäu, Ben, e ‚Banker’ isch uf Bärndütsch ja e ‚Bänkeler’. U we jitz das e Frou isch, isch es de e ‚Bänkelere’?“
We sech doch nume d Bärner u d Bärnere o chli hüüfiger settig Frage stellti!